Een duik in de geschiedenis van het KMSKA

Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen gaat op 24 september 2022 opnieuw open. Na 11 jaar restauratiewerken kunnen alle kunstliefhebbers opnieuw de indrukwekkende collectie van het KMSKA bewonderen. Al net zo indrukwekkend is echter het gebouw zelf. Sinds de oprichting in 1890 kent het imposante gebouw een lange en boeiende geschiedenis. Wij doken in de archieven van artinflanders.be en hetarchief.be, een initiatief van meemoo, op zoek naar beeld, geluid en kunst die iets vertelt over de geschiedenis van het Antwerpse museum.

De voorloper van het huidige KMSKA is de Academie, die op haar beurt haar oorsprong vond in de Sint-Lucasgilde. Hoe die Academie er voor de oprichting van het huidige museum uitzag, kunnen we nog zien bij Henri Van Dyck, die in hoge kwaliteit het binnenzicht van het museum van de Academie schilderde in 1886. Het oude museum werd echter snel te klein voor de groeiende collectie en een nieuwe locatie werd gezocht.

In 1877 wordt een architectuurwedstrijd georganiseerd waaraan verschillende Belgische bouwmeesters deelnemen. Voor het prestigieuze project wordt 1 miljoen Belgische frank vrijgemaakt, maar geen enkele kandidaat kan de jury volledig overtuigen. Daarom vroeg men de twee beste kandidaten, Jean Jacques Winders en Frans Van Dijk, om hun ideeën te laten samensmelten tot één ontwerp.

Wanneer de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, worden snel drastische maatregelen genomen. Men sluit het museum en de omliggende tuinen en brengt heel wat kunstwerken veilig onder in de schuilkelder. Na de Eerste Wereldoorlog blijft de collectie groeien. Nog geen 40 jaar na het bouwen van het museum is het eigenlijk al te klein geworden. Er worden enkele uitbreidingswerken gedaan waarbij vier binnenkoeren worden overdekt om zo extra zalen te creëren.

In de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog vreest men opnieuw het ergste voor de uitgebreide collectie. Alle voorzorgsmaatregelen zijn echter niet voldoende. Een bom die net naast het museum valt, maakt niet alleen 32 slachtoffers, maar brengt ook heel wat schade met zich mee. De glazen daken barsten en verschillende kunstwerken raken zwaar beschadigd. De herstellingswerken duren dan ook een verschillende jaren.

In 2006 kreeg KAAN Architecten dan de opdracht om het masterplan om te zetten in concrete bouwplannen. In 2011 werd het museum gesloten voor de aanvang van grootse renovatie- en uitbreidingswerken. Reeds in 2008 was dit al groot nieuws en bereidde men zich al voor op die sluiting. Dit kan je zien in fragmenten van het journaal van 22 december 2008, waarvan je de beschrijvingen vindt op hetarchief.be. Wil je het fragment zien, dan kan je het aanvragen op de website. 

Zoals het KMSKA zelf stelt, gaat het om meer dan ‘het toevoegen van een likje verf’. Het gaat om een complete metamorfose waarvoor een budget is uitgestippeld van 100 miljoen euro. De zes patio’s in het midden van het pand worden geïncorporeerd in het gebouw tot een nieuw museumvolume. Hiermee vergroot de capaciteit van het museum met 40 procent. Hoe deze plannen eruit zagen en hoe de werkzaamheden hiervoor verliepen, werd ook besproken in het Journaal van 5 december 2018. De beschrijving van dit fragment vind je op hetarchief.be, waar je het het dan ook kan aanvragen om te raadplegen. De gevel wordt volledig gerestaureerd en daarnaast krijgt de inkomhal een nieuwe mozaïek. Hoe deze met de hand vervaardigd werd uit 680.000 steentjes was te zien op ATV in februari 2021. Ook dit fragment kan eenvoudig aangevraagd worden op hetarchief.be. 

Er is in die 11 jaar niet alleen tijd voor renovatie, maar ook voor restauratie. Alle 650 kunstwerken die een plaats zullen krijgen in het museum worden beschreven en waar nodig van een nieuwe lijst voorzien. Ze worden schoongemaakt of ondergaan andere behandelingen. Hoofd restauratie Gwen Borms legt in het nieuws van 13 december 2021 uit hoe men hier te werk gaat. Na al dit secuur werk is het museum en zijn impressionante collectie vanaf 24 september opnieuw volledig klaar om de moderne museumbezoeker met open armen te ontvangen. 

Het belooft alvast een indrukwekkende opening te worden. Ben je nieuwsgierig? Dan kan je nu al snuisteren door enkele topstukken van de collectie op artinflanders.be.

Sources for the images on this page:

1. Interieur van het oude museum door Henri Van Dyck, collectie KMSKA, foto: Hugo Maertens, licentie: publiek domein

2. Postkaart buitenzicht museum, collectie KMSKA, foto: Hugo Maertens, licentie: publiek domein

3 & 4. Zicht in het museum, collectie KMSKA, foto: Hugo Maertens, licentie: CC BY-NC-ND 4.0