Hemelglobe

Dit paar globes (aardglobe – hemelglobe) is zeer zeldzaam. Het is niet precies bekend hoeveel paren er nog wereldwijd bewaard zijn: meestal heeft men het over zestien paren, maar sommige lokalisatiegegevens zijn zeer oud en er werd niet steeds voldoende onderzocht of het om originele globes gaat dan wel om negentiende-eeuwse facsimilés. Van deze twee globes is zeker geweten dat ze origineel zijn; het zijn de enige gemonteerde exemplaren in België en ze behoren tot de oudste globes bewaard in ons land. De globes werden vervaardigd door Gerard Mercator in het midden van de zestiende eeuw. Deze befaamde cartograaf was niet de eerste om globes te vervaardigen in de Zuidelijke Nederlandsen: deze eer viel toe aan Franciscus Monachus (cartograaf) in samenwerking met Gaspard Van der Heyden (graveur), Maarten De Keyser (drukker) en Roeland Bollaert (uitgever) in 1526/1527. Van deze aardglobe zijn geen exemplaren bewaard. Hierna wendde Roeland Bollaert zich tot Gemma Frisius (wiskundige en cartograaf) en (opnieuw) Gaspard van der Heyden om nieuwere globes te vervaardigen. Van hun eerste set aardglobes en hemelglobes (1529/1530) zijn opnieuw geen exemplaren bewaard. Wel is telkens één exemplaar bewaard in het buitenland van de tweede set aardglobes en hemelglobes (1536/1537) die via dezelfde equipe tot stand kwam, aangevuld met Frisius’ jonge leerling, namelijk Gerard Mercator. Mercator leerde het bouwen van globes onder meer door de samenwerking met Gemma Frisius. Vrij snel begon Gerard Mercator eigen globes te maken in zijn eigen atelier. De aardglobe van 1541 is gekenmerkt door diverse geografische correcties en druktechnische verbeteringen. De belangrijkste innovatie was evenwel de toevoeging van loxodromen, die zeer belangrijk waren voor de zeevaart. Immers deze snijden de meridianen (die het geografische noorden aanwijzen) steeds onder een constante hoek. Op de oudere portulaankaarten, die a priori geen hoekgetrouwe kaartprojecties waren, werden weliswaar vaarrichtingen aangegeven, maar deze vaarrichtingen hebben niet dezelfde eigenschap als de loxodromen. Tien jaar na de vervaardiging van de aardglobe, realiseerde Gerard Mercator eveneens een hemelglobe. Druktechnisch was deze van dezelfde kwaliteit als de aardglobe; inhoudelijk was dit werk minder vernieuwend. De beide globes werden meestal als paar besteld. Omwille van hun precisie en artistieke kwaliteit genoten zij onmiddellijk een groot succes. Uit de correspondentie van Mercator blijkt dat hij de productie ervan nauwelijks kon bijhouden. Dat de cartograaf Gerard Mercator nog steeds een belangrijke rol speelt in het collectieve geheugen bewijst zijn achtste plaats in de Vlaamse editie van “De Grootste Belg” (2005) en de talrijke vieringen die georganiseerd werden ter gelegenheid van zijn 400ste sterfdag en 500ste verjaardag. De twee globes die hier besproken worden zijn uitzonderlijk fraai ingekleurd en zeer gaaf bewaard. In 1994 werden ze deskundig gerestaureerd en geconsolideerd.